Zorza polarna dla opornych
Nie ma co ściemniać. Jeśli ktoś jedzie do północnej Norwegii w zimie, to zazwyczaj ma jeden, główny cel: zobaczyć zorzę polarną. Oczywiście, to fenomenalne zjawisko można zaobserwować również w innych partiach naszego globu, ale okolice norweskiego Tromsö to chyba najsensowniejsze kosztowo (obok Islandii) miejsce na złapanie za warkocz aurora borealis. Zanim jednak wsiądziecie na pokład samolotu i ruszycie odmrażać sobie dupska w jednym z najmniej gościnnych obszarów na ziemi, warto zapoznać się z podstawami.
Gdzie na zorzę polarną?
Jak wynika z powyższego, krótkiego wytłumaczenia, zorzę zobaczymy przede wszystkim w okolicach biegunów magnetycznych ziemi. Najwygodniejszymi z naszej (europejskiej) perspektywy obszarami do jej obserwacji jest Islandia, północna Skandynawia oraz Svalbard – ten ostatni głównie ze względu na fenomenalne warunki świetlne (czytaj: brak „zaśmiecenia” światłem).
W celu obserwacji zjawiska możemy również śmignąć sobie do Kanady, na Syberię, na Alaskę czy nawet do południowej Australii, ale będzie to już na pewno znacznie droższa impreza.
Kiedy na zorzę polarną?
Zorza polarna występuje na niebie niezależnie od tego, czy wisi na nim słońce czy nie, ale każdy w miarę rozgarnięty człowiek na pewno się zorientuje, że podczas dnia polarnego trudno będzie liczyć na spektakularne efekty. Z tego względu najlepszą porą na obserwację aurora borealis będą okolice „któregoś końca” nocy polarnej. Odwiedziny na północy podczas trwania tej ostatniej też zapewne przyniosą nam możliwość popatrzenia na grę kosmicznych świateł, ale będziemy musieli liczyć się z tym, że w ciągu „dnia” będziemy musieli radzić sobie z funkcjonowaniem w ciemnościach.
Polowanie na zorzę polarną – co i jak?
Ok. Załóżmy, że już jesteśmy na miejscu, jest wczesny wieczór, a my szykujemy się na ZORZĘ. Czego potrzebujemy, aby skutecznie ją złapać?
No cóż – na pewno NIE potrzebujemy wyprawy zorganizowanej. Nie wierzcie folderom firm wycieczkowych i nie dajcie się zastraszyć ich zapewnieniom, że bez ich pomocy nie zdołacie sami namierzyć zorzy. Firmy specjalizujące się w obsłudze turystów zapewnią Wam co prawda transport, a do tego mogą Was zabrać w miejsce gwarantujące ładny pierwszy plan, ale nie to jest najważniejsze przy polowaniu na Zieloną. Najważniejsze jest połączenie kilku składowych, które zbiorczo można nazwać „warunem”.
Na „warun” składają się:
- Wysokie KP: nie wchodząc w techniczne szczegóły, KP to indeks opracowany przez NASA, który wskazuje na intensywność korelacji wiatru słonecznego i zjawisk geomagnetycznych. Generalnie im wyższe KP, tym większa szansa na wystąpienie zorzy polarnej. Przy KP rzędu 1-2 (mogą występować ułamki) szansę na zorzę mamy głównie na głębokiej północy; od 3 do 5 (oznaczającej już burzę magnetyczną G1) Zielona spokojnie dotrze nad północną Norwegię czy Islandię; wyższe (ale znacznie rzadsze) KP może sprawić, że aurora borealis będzie widoczna jeszcze dalej na południu. KP 9 (czyli najwyższe) to totalna rozpierducha magnetyczna G5, która owocuje nie tylko występowaniem (nie tak spektakularnej, ale jednak) zorzy nawet w krajach głębszego południa, ale również poważnymi zakłóceniami fal radiowych czy sygnału GPS. Właściciele dronów powinni wtedy zostawić maszyny w domu, bo aparatura RC będzie odwalać na całego. Indeks KP jest aktualizowany na bieżąco przez kilka magnetometrów rozlokowanych na kuli ziemskiej i jest mniej lub bardziej przewidywalny. My podczas naszej wizyty w Tromso mieliśmy szczęście trafić na KP 4-5.
- Zachmurzenie: a raczej jego brak. Nie trzeba specjalnie tęgiej głowy żeby domyślić się, że im więcej chmur, tym mniejsza szansa na ZAUWAŻENIE zorzy. Nawet jeśli magnetyka szaleje, to nic nam po sztormie G1, kiedy jego efekty są zasłonięte przed naszym wzrokiem. Szczególnie niefajne są tu chmury niskie. Opad śniegu czy deszczu też najczęściej kompletnie rujnuje możliwość obserwacji aurora borealis, nawet jeśli będziecie mieć na tyle samozaparcia, by wypatrywać jej w zacinającej ulewie. W tym przypadku my również mieliśmy szczęście – podczas naszych 4 nocy w Tromso, 3 noce były niemal kompletnie bezchmurne.
- Light noise: czyli „światłośmiecie”. Czyste, rozgwieżdżone niebo jest super, bo owocuje dodatkowymi atrakcjami fotograficznymi (dłuższe naświetlanie wyciągnie z niego nie tylko elegancką zorzę, ale także gwiazdy). Problem zaczyna się, jeśli czekamy na Zieloną nieopodal dużych skupisk miejskich, a z niemal kompletną mogiłą mamy do czynienia podczas pełni księżyca. Tej ostatniej unikniecie właściwie planując wyjazd (my ruszyliśmy do Tromsö podczas nowiu), a z tych pierwszych musicie uciec sami. Jeśli po prostu zależy Wam na zobaczeniu zorzy, wystarczy odjechać kilka kilometrów od miasta i zaczaić się w jakimś nieoświetlonym miejscu. Weterani mogą pokusić się o wejście na jakąś górę i rozbicie obozu w towarzystwie jakiejś urokliwej dolinki, która dopełni ewentualne zdjęcia fajnym planem towarzyszącym. Rzecz jasna, odpowiednio wysokie KP umożliwi obserwację zorzy nawet podczas zapadającego zmierzchu, a także nad miastami. Jeśli będziecie mieli szczęście, to świetne ujęcia zorzy złapiecie nawet z góry górującej nad Tromsö. Pod tym kątem Svalbard jest niewątpliwym zorzowym faworytem, bowiem już kilometr czy dwa od Longyearbyen zorzę będziecie mieli jak na dłoni, a do idealnych warunków świetlnych nie będziecie potrzebować samochodu.
Jak widać, składowych jest sporo, ale ich korelacja nie jest niemożliwa. Niestety, zaplanowanie „pewnego” wyjazdu „na zorzę” nie jest możliwe – warunki pogodowe na północy są bardzo zmienne. My sami do samego końca nie byliśmy pewni, czy pomimo wysokiego zapowiadanego KP nie zastaniemy nad Tromsö potężnych chmurzysk. Jeśli czaicie się na Zieloną, to po prostu wybierzcie termin jak najbardziej zbliżony do nowiu księżyca i liczcie na łut szczęścia. Nam się udało.
Fotografowanie/filmowanie zorzy polarnej
Nie jestem ekspertem od spraw fotografii i podczas naszego „zorzowego” wyjazdu polegałem głównie na radach Pawła z bloga Paweł Człowiek Przygoda oraz Karola z Kołem się toczy. Jak się jednak okazało, nie trzeba być wirtuozem migawki, żeby złapać dobre ujęcie Zielonej. Najważniejsze sprawy to:
- Statyw: bez statywu (ewentualnie jakiejś innej, solidnej podstawy) nawet nie ruszajcie się z hotelu, bo inaczej przywieziecie bardzo wiele zdjęć rozmazanej, zielono-fioletowej plamy. Dobrze by było, żeby Wasza podstawa była w miarę mobilna (wskazana jest elastyczna głowica), bo aurora borealis ma tendencję do zachodzenia fotografa z każdego możliwego kierunku, włączając w to atak znad głowy.
- Spust zdalny: niezbędny, jeśli macie „szybki” aparat. W moim secie (Sony A6000) załatwiłem tę sprawę aplikacją Touchless Shutter, która strzela fotę w momencie zasłonięcia wizjera aparatu. Bardzo polecam to rozwiązanie, bo do minimum ogranicza ryzyko poruszenia sprzętem. Sprawę załatwi też jednak klasyczny wężyk lub pilot.
- Jasny obiektyw: zorza to zasadniczo kolorowe światełka, więc im więcej wpadnie ich nam do szkła, tym lepiej. Ja na tę okazję miałem obiektyw 50 mm ze światłem 1.8, ale wskaźnik f/2.8 też spokojnie da radę. Krótszy obiektyw da Wam również możliwość złapania większej dawki zorzy „po bokach”. Ja byłem tak zajarany, że całą sesję przeleciałem na jednym szkle – następnym razem użyję też pewnie szerokiego kąta.
- Dość wysokie ISO: Paweł doradził mi 800-1000 i na takim leciałem przez większość czasu. Dla aparatów z pełną klatką ta wartość będzie zapewne nieco niższa. Warto mieć też pewność co do swojego sprzętu: ja sam korzystam z Sony A6000, znanego z małych szumów na zdjęciach w gorszych warunkach oświetleniowych. Sprzęt faktycznie dał radę bez problemu, pomimo mojego ogólnego średniego ogarnięcia.
- Naświetlanie: doradzono mi 2,5 sekundy i tego się trzymałem przez prawie całą „sesję”. Krótszy czas nie wydobędzie z zorzy tylu barw, ile byście chcieli. Dłuższe oczywiście może dać fajny efekt, ale zorza ma to do siebie, że praktycznie cały czas jest w ruchu. Jeśli naświetlicie matrycę przez dłużej niż 5-6 sekund, w efekcie najczęściej otrzymacie rozmytą chmurę i znacznie jaśniejszy krajobraz poniżej (co może trochę zepsuć efekt).
- Ciepłe ciuchy: to chyba nie wymaga komentarza. Jeśli chcecie przez 30 minut (najmarniej) stać w jednym miejscu i strzelać foty nieboskłonowi, to musicie się odpowiednio ubrać. Inaczej zostaniecie na miejscu na zawsze, chyba że ktoś znajdzie Wasze zamarznięte zwłoki.
- Dodatkowa bateria: przyda się, bo na nawet nowoczesne baterie potrafią pierdyknąć na mrozie. Moje padały jak muchy, chociaż chwilowe wsadzenie do gaci krótkotrwale pomagało. Bardziej pruderyjnym proponuję wsadzanie do rękawiczki.
- Cierpliwość i spokój: kiedy zorza się pojawia, trwa dłużej niż te kilkadziesiąt sekund. Na spokojnie przygotujcie się do zdjęć i liczcie na to, że ten spektakularny zawijas, który pojawił się przed chwilą, jeszcze się powtórzy. Karol boleśnie przekonał się, że pośpiech nie jest wskazany, bo może owocować uszkodzeniem sprzętu. Także: na spokojnie i bez pośpiechu. Jeśli chcecie nagrać film albo zrobić time-lapse’a, po prostu przygotujcie wszystko i włączcie co trzeba – nawet pozornie wygasająca zorza potrafi wrócić za moment spektakularną kurtyną, opadającą tuż przed Waszym obiektywem. Ruchy Zielonej trudno przewidzieć, więc po prostu musicie liczyć na szczęście.
No i przede wszystkim, zanim zabierzecie się za fotografowanie, poświęćcie chwilę na kontemplację samego zjawiska. Zorza polarna to niesamowite przedstawienie, po którym 99% ludzi zbiera szczękę z ziemi. Nie rujnujcie go sobie pędem do robienia zdjęć – na serio będzie jeszcze na nie czas.
Ooo to się nazywają porządne konkrety zebrane w jednym miejscu 😀
Mam nadzieję, że się przydadzą 🙂
Wow, jaki fajny wpis. Szczęściarz z Ciebie, też chciałabym być zaatakowana przez zorzę polarną 🙂
Nie jest to aż takie trudne 😉
Super blog. Ogromnie dziękuję za konkretne informacje. 12 lutego wybieram się do Tromso i dzięki Twojemu blogowi przytomnie zmieniłem termin wyjazdu bliżej nowiu😄👍. Czy mógłbym jeszcze liczyć na kilka praktycznych podpowiedzi? Pozdrawiam serdecznie. Sebastian
Bardzo się cieszę :). Jeśli masz jakieś pytania, to śmiało zadawaj je tutaj albo mailuj do mnie – odpowiem w miarę możliwości. Zajrzyj też na inne notki o Norwegii – znajdziesz tam sporo dodatkowych informacji :).
Świetny opis – bardzo Ci dziękuję! Dużo niezwykle praktycznych uwag:)
Cała przyjemność po mojej stronie :).
Świetne, komplementarnie zebrane info o zorzy 🙂
Wizyta w Norwegii to moje marzenie. Piękne zdjecia zorzy polarnej!